της Μαρίνας Τζόκα
Η αποκωδικοποίηση της παγκοσμιοποίησης, με τη σύγχρονη μορφή της, φέρει το αποτέλεσμα ότι «η επικοινωνία, οι άνθρωποι, τα αγαθά, οι υπηρεσίες και τα κεφάλαια διασχίζουν ανεμπόδιστα τα σύνορα των χωρών» (Στέλιος Παπαθανασόπουλος, 2011, σ. 76). Το κριτήριο, εντούτοις, για την κοινωνική, πολιτιστική κι οικονομική αυτή ένωση είναι η απαγόρευση της διαφοράς, ενώ αντίθετα η υποχρέωση για ομοιογένεια, μεταξύ των χωρών, επιβάλλεται. (Αλέξανδρος Χ. Μήτσιου, 2005, σ. 15).
Σχέση εθνικού – υπερεθνικού
Η Ευρώπη των 27 χωρών, οι ΗΠΑ, ο γαλλογερμανικός άξονας, η «Αραβική Άνοιξη», ο φόβος της ασιατικής οικονομικής επέλασης, η βαθμιαία εξαθλίωση των πιο αδύναμων χωρών κι όλα αυτά να συναπαρτίζονται σήμερα, εν μέσω ναυαγίου του διεθνούς οικοδομήματος της παγκόσμιας οικονομικής και κοινωνικής αλληλεγγύης.
Στην αντίπερα όχθη, η παγκοσμιοποίηση, σαφώς, συνέβαλε στη συμπίεση του επιπέδου τιμών πολλών προϊόντων της μεταποιητικής βιομηχανίας, στη γνωριμία των εθνών με τις καινοτομικές τεχνολογίες και την παραγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών των ανεπτυγμένων χωρών, καθώς και στη ανάπτυξη του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου (Εγχειρίδιο, 2011, 3.6.1.1).
Ως βασική προϋπόθεση, για την ένταξη στη σφαίρα της παγκοσμιοποίησης, καθίσταται η συμμόρφωση με τα δεδομένα και τις επιταγές του διεθνούς στερεότυπου, ενώ, στην αντίθετη περίπτωση, η απομάκρυνση κι η απόρριψη στο περιθώριο, κρίνεται αναγκαία κι απαραίτητη (τρέχοντα παραδείγματα της Ελλάδας, της Κύπρου, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας κι έπεται συνέχεια) (Κώστας Βεργόπουλος, 1999, σ. 27).
Η ιδέα της μεμονωμένης εθνικής πολιτικής, ανάπτυξης κι ιστορίας τίθενται πλέον ως έννοιες σχετικές (Γιάννης Βούλγαρης, 2008, σ. 371). Ο Γιούργκεν Χάμπερμας ορθά υποστηρίζει ότι «η πολιτική ηττοπάθεια και το συνταγματικό γκρίζο τοπίο διακατέχει σήμερα τα κράτη και τα αδρανοποιεί» (George Diez, 2011, σ. 1). Η εθνική κυριαρχία αιχμαλωτίζεται από μια «κοσμοπολίτικη διάθεση», στόχος της οποίας είναι η αποδυνάμωση της εθνικιστικής προκατάληψης (Στέλιος Παπαθανασόπουλος, 2011, σ. 35).
Οι κολοσσιαίες «διαρθρωτικές» μεταρρυθμίσεις κι η διαφάνεια που απαιτούνται (Γιάννης Βούλγαρης, 2008, σ. 27) στην πάροδο του χρόνου, διαπιστώθηκε ότι δεν καθίστανται εφικτές μεταξύ των χωρών του κόσμου, με μεγαλύτερο πρόβλημα εκείνων όπου οι άμεσες και ριζικές αλλαγές σε εθνικό επίπεδο απορροφώνται μακροπρόθεσμα (π.χ. η Ελλάδα, όπου οι νέες κοινωνικές και πολιτικές καταστάσεις τη βρίσκουν διαρκώς απροετοίμαστη κι αποδιοργανωμένη, με έντονο το στοιχείο της οικονομικής διαφθοράς). Το όραμα λοιπόν της παγκόσμιας διακυβέρνησης, για μια οικονομική κυριαρχία (έπεται η πολιτική), οδεύει πλέον σταδιακά προς τον πυθμένα.
Σχέση πολιτικής – αγορών
Οι αγορές καθίστανται το ιδεολογικό άλλοθι της άρχουσας τάξης. Από τον κρατικό παρεμβατισμό να πρωτοστατεί, ο κόσμος μετέβη στον φετιχισμό του χρήματος και στον ατομικισμό, που εκφράζονται με τη μορφή των μονοπωλίων στην ιδεολογία της αγοράς (Κώστας Βεργόπουλος, 1999, σ. 30). Το κεφάλαιο κατευθύνεται στη χρηματιστηριακή σφαίρα ή στις μη ρυθμισμένες αγορές (Εγχειρίδιο, 3.6.1, 2011) κι αποφεύγει συστηματικά τη δέσμευση σε σοβαρές επενδύσεις διαρκείας, με αποτέλεσμα οι αδύναμες οικονομίες των χωρών να χάνουν σταδιακά την ισχύ τους, είτε αφορά στο τραπεζικό - χρηματοδοτικό τους σύστημα είτε στην παραγωγή τους (Κώστας Βεργόπουλος, 1999, σ. 22).
Επιπλέον, ο ανταγωνισμός στο διεθνές εμπόριο εντείνεται κι οι χώρες που δεν δύναται να ανταποκριθούν, όσον αφορά στην παραγωγική διαδικασία, στις δυνατότητες επίτευξης βέλτιστου κόστους, στην ελαστικότητα της εργασίας και στη διαθεσιμότητα πρώτων υλών και / ή τεχνολογιών (Εγχειρίδιο, 3.6.1, 2011), γίνονται βορά των ισχυρότερων (π.χ. οι χώρες που βρίσκονται σήμερα κάτω από τον ζυγό του ΔΝΤ).
Οι, πρωταρχικά εθνικές, αγορές του κόσμου (τράπεζες, πολυεθνικές εταιρείες) διαμορφώνουν την παγκόσμια αγορά, με τις κυβερνήσεις – επιχειρήσεις να συμπράττουν συχνά για την ενίσχυση της ισχύος τους (Theodorne H. Corn, 2009, σ. 107), καθιστώντας ως δευτερογενούς σημασίας το συμφέρον της κοινωνίας και τη διατήρηση της έννοιας της δημοκρατικής πολιτείας. Σε αυτό το πλαίσιο των «συνεργασιών», προστίθενται κι οι διεθνείς οργανισμοί, όπως είναι η Ε.Ε., το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κ.ά. Όσο ο ρόλος των εθνικών κρατών βρίσκεται σε ύφεση, σε εθνικό και σε διακρατικό επίπεδο, τόσο θα επιτείνεται η αστάθεια στην παγκόσμια σφαίρα (Κώστας Βεργόπουλος, 1999, σ. 366) κι «οι χώρες θα κυβερνώνται από τις αγορές» (George Diez, 2011, σ. 1).
«Δεν μπορείς να αλλάξεις την πραγματικότητα, αν δεν τη δεις πρώτα όπως έχει» (Αλέξανδρος Χ. Μήτσιου, 2005, σ. 39)
Η Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για ανθρωπιστική ανάπτυξη (1999) επισήμανε ότι ο πλανήτης θα εξωθείται σε «οικονομική, κοινωνική κι οικολογική καταστροφή», όσο τα κράτη δεν μεταβάλλουν πολιτική, με στόχο την επάνοδο σε ένα «νέο μαζικό παρεμβατισμό» (Κώστας Βεργόπουλος, 1999, σ. 369).
«Το όνειρο για μια ενιαία ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων ολόκληρης της οικουμένης» (Αλέξανδρος Χ. Μήτσιου, 2005, σ. 25) εκφράζουν τα κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης, τα οποία μάχονται για «την εφαρμογή της άμεσης ουσιαστικής δημοκρατίας, τη λειτουργική συμμετοχή όλων των ανθρώπων στη διοίκηση των κοινοτήτων και στη διαχείριση του κοινωνικού πλούτου, με τον απόλυτο σεβασμό στη διαφορετικότητα των ατόμων, των κοινωνικών ομάδων, των απανταχού λαών κι εθνικοτήτων» (ό.π., σ. 16).
Αντιπαγκοσμιοποίηση
Στο πλαίσιο των μέσων μαζικής ενημέρωσης, αντίθετα στην αμερικανική – κατά κύριο λόγο – παγκόσμια μιντιακή κυριαρχία, τον Ιούλιο του 2005 εγκαινιάστηκε στο Κάρακας της Βενεζουέλας το κανάλι TELESUR, το οποίο δημιουργήθηκε από την Κούβα, τη Βενεζουέλα, την Αργεντινή και την Ουρουγουάη, μετά από πρόταση του Φιντέλ Κάστρο. Στην πλανητική αυτή εναλλακτική ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, συμμετέχουν άνθρωποι από τη Λατινική Αμερική, αλλά κι από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Ο Ουρουγουανός φιλόσοφος Εδουάρδο Γκαλεάνο, ο οποίος συμμετέχει σε αυτήν τη δορυφορική τηλεόραση, επισημαίνει: «Δεν πρέπει να μας λένε οι άλλοι ποιοι είμαστε, πώς πρέπει να είμαστε ή πώς θα έπρεπε να είμαστε» (Αλέξανδρος Χ. Μήτσιου, 2005, σ. 39).
Υπέρ της δημοκρατίας και της λαϊκής βούλησης μάχονται σε πολιτικό επίπεδο, στη Λατινική Αμερική, το παγκόσμιο κοινωνικό φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε, τα κινήματα των Τουπαμάρος στην Ουρουγουάη, των Σαντινίστας στη Νικαράγουα, των Ζαπατίστας στο Μεξικό, των ιθαγενών στη Βολιβία, καθώς εμφανίζονται και ποικίλες πρωτοβουλίες αντίστασης στην Ευρώπη, την Ασία, την Αφρική, επηρεάζοντας άμεσα το κοινοβουλευτικό κοινωνικοπολιτιστικό γίγνεσθαι των χωρών τους (Αλέξανδρος Χ. Μήτσιου, 2005, σ. 40).
Σίγουρα όχι στην αντίπερα όχθη, αλλά με διαφορετική δράση, που ξεπερνάει τα σύνορα των εθνικών κρατών κι εναντιώνεται στη βία, δραστηριοποιούνται οι υποστηριχτές της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης.
Εναλλακτική παγκοσμιοποίηση
Η επιβίωση της ανθρωπότητας, του περιβάλλοντος και του πλανήτη θα μπορέσει να συντελεστεί μόνο εάν οι συνειδήσεις αφυπνιστούν και δράσουν· αυτό είναι το πρόσταγμα των πολέμιων της παγκοσμιοποίησης.
«Πιστεύω στο μέλλον, πιστεύω στη ζωή, πιστεύω στους ανθρώπους» (Rigoberta Menchú Tum),[1] «Έχω αναλάβει κοινωνική δράση, γιατί πιστεύω ότι πρέπει στη ζωή μας να κάνουμε κάτι που να έχει νόημα» (Walden Bello),[2] «Δραστηριοποιούμαι στο κίνημα, επειδή αισθάνομαι ότι ως δημοσιογράφος έχω επιφορτιστεί με έναν ρόλο «κέρβερου»» (Diana Mulilo-Mwilwa), «Επινοούνται υποθετικά μοντέλα, όπως για παράδειγμα εκείνα της «τέλειας ενημέρωσης» και των «τέλειων αγορών», εντελώς ακατάλληλα για τις αναπτυσσόμενες χώρες» (Joseph Stiglitz),[3] «Η αμερικανική υπερδύναμη μπορεί να πηγαίνει να σκοτώνει κόσμο, οι Αμερικανοί μπορούν μέσω της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου να διαπράττουν οικονομικές γενοκτονίες και κανένας δεν τους τιμωρεί γι’ αυτό» (Nawal El Saadawi), «εμείς οι Αφγανοί δεν χρειαζόμαστε όπλα· στιλό χρειαζόμαστε, τίποτ’ άλλο» (Fatima Hussaini), «Υπάρχει ακόμη η πιθανότητα για εμάς να σώσουμε τη Γη από την τρέλα που ζούμε σήμερα» (Zac Goldsmith)[4], «Κι αν έπρεπε να προτείνω μια συνταγή για το πώς να γίνει κανείς ευτυχισμένος και να παραμείνει υγιής, τότε αυτή θα ήταν να πάψει να παίρνει τον εαυτό του τόσο σοβαρά και να αρχίσει να παίρνει τους άλλους στα σοβαρά» (Doris Henrichsen).
Οι παραπάνω δηλώσεις ανήκουν σε υπέρμαχους της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, οι οποίοι είτε μέσω της προσωπικής τους δράσης είτε συμμετέχοντας σε διάφορα κινήματα (όπως το Iniciativa Indígena por la Paz,[5] το Focus on the Global South,[6] το AYC[7]), απαντούν στο ερώτημα «Γιατί κάνεις αυτό που κάνεις;» που τους θέτει η φωτογράφος Κατερίνα Μουρατίδη, στο πλαίσιο της τριετούς προσπάθειάς της να καταγράψει με τον φωτογραφικό φακό της πορτρέτα ανθρώπων σε 43 χώρες του κόσμου.[8]
Ένα άλλο παγκόσμιο κίνημα, που γεννήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 και τείνεται ενάντια του καταναλωτισμού και της σπατάλης, είναι οι λεγόμενοι freegans, ελληνιστί οι ρακοσυλλέκτες. «Είμαστε διασώστες· γλιτώνουμε φαγητά, προτού αυτά καταλήξουν στις χωματερές», υποστηρίζει ο πρόεδρος του ελληνικού σωματείου, Σπύρος Μαγαλιός. Το ιδεολογικό κίνημα freeganism τάσσεται, παγκοσμίως, επίσης υπέρ της ανακύκλωσης, της καλλιέργειας τροφίμων, του διαμοιρασμού των πόρων (Νικολόπουλος Γιάννης, 2010).
Καθώς όμως η οικονομική κρίση διατρέχει τον πλανήτη με ραγδαίους ρυθμούς, οι διαρκείς ανιχνεύσεις στους κάδους απορριμμάτων αυξάνονται δραματικά, με την ιδεολογία να εξαπλώνεται στα δίχτυα της επιτακτικής ανάγκης...
«Ελευθερία δράσης σε ένα υπερεθνικό επίπεδο, χωρίς να θυσιάσουμε τη δημοκρατία» Γιούργκεν Χάμπερμας (Le Monde, 2011, σ. 3)
Στον νόμο της ζούγκλας, επικρατεί ο δυνατότερος, όπως δηλαδή συμβαίνει και στο «γκανγκστερικό αυτό οικονομικό σύστημα» (Νόαμ Τσόμσκι, 2011, σ. 3). Παγκόσμια φτώχεια, ανεργία, οικολογική καταστροφή, κοινωνικές ανισότητες, η δημοκρατία να βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση και το διαδίκτυο να αναλαμβάνει σταδιακά τον ρόλο του νέου πεδίου της «άναρχης» αγοράς. Από την άλλη πλευρά τα κινήματα της αντιπαγκοσμοποίησης με τον (συχνά) εθνικιστικό ή θρησκευτικό φονταμεταλισμό κι όλη τη βία του και τις εκάστοτε συμμετοχικές παρεμβάσεις των κυβερνητικών οργάνων. Η λύση βρίσκεται κάπου στη μέση, με άμεση προτεραιότητα στην αναμόρφωση της κοινωνίας και του πολιτισμού (Αλέξανδρος Χ. Μήτσιου, 2005, σ. 47).
Στη σημερινή νεοφιλελεύθερη και καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση λοιπόν, όπου οι αποικίσεις τιμωρούνται σε αυτόν τον ομογενοποιημένο κόσμο, το μόνο που μπορεί να γίνει είναι να «ταιριάξει η δημοκρατία με τον καπιταλισμό», όπως υποστηρίζει ο Γιούργεν Χάμπερμας (2011, σ.1). Και παροτρύνει, στον ίδιο συλλογισμό ο Νόαμ Τσόμσκι (ό.π.): «δεν έχουμε τίποτα, αλλά μπορούμε να κάνουμε πράγματα για ένα καλύτερο αύριο».
[1] Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης (1992)
[2] Eναλλακτικό βραβείο Νόμπελ
[3] Βραβείο Νόμπελ Οικονομίας (2001)
[4] Εκδότης “The ecologist”
[5] Πρωτοβουλία Αυτοχθόνων για την Ειρήνη
[6] Εστιάστε στον Παγκόσμιο Νότο
[7] Κέντρο νεότητας του Αφγανιστάν
[8] Φωτογραφικά έργα (Goethe – Institut Athen)
Δημοσιευμένο:
http://enfo.gr/ar1625
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
§ Αλέξανδρος Χ. Μήτσιου, Αντιπαγκοσμιοποίηση – Η νέα κοινωνική επανάσταση, Εκδόσεις Αρχέτυπο, Θεσσαλονίκη 2005.
§ Theodorne H. Corn, Διεθνής πολιτική οικονομία, Μετάφραση: Νίκος Λούντος, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2009.
§ Andrew Heywood, Εισαγωγή στην πολιτική, Μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2006.
§ Έκθεση φωτογραφίας της Κατερίνας Μουρατίδη, με τίτλο «Εναλλακτική παγκοσμιοποίηση – Γιατί κάνεις αυτό που κάνεις;», Σε συνεργασία με την Gesellschaft für Humanistische Fotografie e.V. (Εταιρεία Ουμανιστικής Φωτογραφίας) - Βερολίνο και το Athens Photo Festival «Reality Check» του Ελληνικού Κέντρου Φωτογραφίας. (15/11 – 21/12/2011) (13.12.2011)
§ Γιάννης Νικολόπουλος, Επάγγελμα ρακοσυλλέκτης, Το ΒΗΜΑ, 3.04.2010 (12.12.2011).
§ Γιάννης Βούλγαρης, Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση στην Παγκοσμιοποίηση, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2008.
§ Μάκης Προβατάς, Νόαμ Τσόμσκι: «Η Ελλάδα καταστρέφεται βάσει σχεδίου», ΒΗΜagazino, Αθήνα 16.10.2011 (10.12.2011).
§ Κώστας Βεργόπουλος, Παγκοσμιοποίηση: Η μεγάλη χίμαιρα, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1999.
§ George Diez, Habermas - ο τελευταίος Ευρωπαίος, Spiegel, www.antinews.gr/2011/11/28/135673/ , 28.11.2011 (09.12.2011)
§ Ανοιχτό πανεπιστήμιο Κύπρου, 2. Πολιτιστική επιστήμη και διεθνής πολιτική, επικοινωνία και δημοσιογραφία στην εποχή της παγκοσμιοποίησης (Εγχειρίδιο), Λευκωσία 2011.
§ Ανοιχτό πανεπιστήμιο Κύπρου, 3. Πολιτική οικονομία κι επικοινωνία (Εγχειρίδιο), Λευκωσία 2011.
§ Στέλιος Παπαθανασόπουλος, Τα μέσα επικοινωνίας στον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2011.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου